اثر پوشش های درختی بر شاخص‌های میکروبیولوژی و تصاعد گاز دی اکسید کربن خاک

چکیده سابقه و هدف: خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک می‌توانند به عنوان مهمترین مشخصه‌های شاخص کیفیت خاک در ارتباط با تغییر پوشش اراضی و تغییر اقلیم مد نظر قرار گیرند. جنگل‌کاری با گونه‌های بومی و غیربومی جهت بازسازی اراضی تخریب‌یافته طبیعی مورد استفاده قرار گرفته است. اصولاً برای مطالعه کیفیت خاک ویژگی‌هایی که به تغییرات محیطی حساس‌تر هستند در نظر گرفته می‌شوند. ویژگی‌های زیستی و بیوشیمیایی خاک از جمله شاخص‌هایی هستند که در کوتاه مدت به تغییرات محیطی و مدیریت اکوسیستم واکنش نشان می‌دهند. خاک به عنوان بستر رویشگاه، شدیداً تحت تاٌثیر نوع گونه‌ درختی انتخابی قرار دارد. توجه به نوع گونه و اثر آن بر مشخصه‌های کیفی خاک به عنوان راهکار مدیریتی موجب حفظ کمیت و پایداری طولانی‌مدت عرصه‌های جنگل‌کاری می‌شود. مواد و روش‌ها: به منظور بررسی تاٌثیر پوشش‌های مختلف (اقاقیا، زبان‌گنجشک، سرو نقره‌ای و کاج تهران) اراضی بر شاخص-های فیزیکوشیمیایی، میکروبیولوژی و تصاعد گاز دی اکسید کربن خاک، تحقیق حاضر در محدوده پارک چیتگر مورد توجه قرار گرفت. نمونه‌برداری از لایه آلی (لاشبرگ) و معدنی (20- 0 سانتی‌متری) خاک بصورت تصادفی‌سیستماتیک انجام پذیرفت. مشخصه-های کیفی لاشبرگ (کربن و نیتروژن)، جرم مخصوص ظاهری، بافت، رطوبت، اسیدیته، کربن آلی، نیتروژن کل، نیترات، آمونیوم، زیتوده میکروبی کربن و نیتروژن، تصاعد دی اکسید کربن (و جریان آن در دما و رطوبت‌های مختلف) در محیط آزمایشگاه اندازه-گیری شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که کلیه مشخصه‌های فیزیکوشیمیایی خاک و لاشبرگ (بجز کربن) در توده‌های جنگلی مورد مطالعه تفاوت آماری معنی‌داری داشتند. طبق نتایج به دست آمده، بیشترین مقادیر هر یک از مشخصه‌های دی اکسید کربن متصاعد شده (1 میلی‌گرم دی اکسید کربن در متر مربع در روز)، زیتوده‌های میکروبی کربن (31/510 میلی‌گرم بر کیلوگرم) و نیتروژن (13/0 میلی‌گرم بر کیلوگرم) خاک در توده جنگلی اقاقیا مشاهده شد. همچنین، بیشترین میزان تصاعد دی اکسید کربن در شرایط رطوبت عرصه مشاهده شد و با افزایش دما میزان تصاعد افزایش یافت. نتیجه‌گیری: تغییر نوع پوشش اراضی تخریب‌یافته، و جنگل‌کاری با گونه‌های پهن‌برگ و سوزنی‌برگ، در منطقه مورد مطالعه باعث بهبود شاخص‌های حاصل‌خیزی، بویژه شاخص‌های زیستی کیفیت خاک شد. بالاترین سطوح تنفس میکربی، زیتوده میکربی کربن و نیتروژن در رویشگاههای جنگل‌کاری شده پهن‌برگ و کمترین مقادیر آنها در اراضی بایر و فاقد پوشش درختی مشاهده گردید. نتایج حاکی از آن است که تغییر کاربری اراضی و نابودی پوشش گیاهی اکوسیستم، باعث افت شدید شاخص‌های مذکور در منطقه چیتگر شده است، لذا تغییر کاربری انجام یافته تهدیدی بر کیفیت و سلامت خاک در منطقه مورد مطالعه است که در مدیریت اکوسیستم‌های طبیعی تخریب‌یافته می‌بایست به این موضوع توجه خاصی شود.